محسن شریعت
حلال به غذاهایی گفته میشود که در دین اسلام مصرف آنها مجاز است. حلال همچنین عنوان مجموعه‌ای از نام نشان‌های تجاری (برند) است که بر محصولات غذایی درج میشود. این نام برگرفته از معنی غذای حلال است که در دین اسلام آمده است و اولین بار محصولات غذایی حلال در کشور مالزی بوجود آمده است. در چند سال اخیر این علامت تجاری غذایی بصورت یک علامت جهانی از طرف کشورهای اسلامی در دنیا معرفی شده‌است به‌طوریکه در کشورهای غیر اسلامی نیز از استقبال خوبی برخوردار شده است.
به گفته مسئولین کشاورزیایرانگردش مالی تجارت غذای حلال در سال ۲۰۰۶ در جهان اسلام ۱۵۰ میلیارددلار اعلام شده که سهم ایران با توجه به دارا بودن ۵ تا ۶ درصد جمعیت جهان اسلام، ۳۲۰ میلیون دلار و بسیار ناچیز است . در بین کشورهای مسلمان، مالزی در بحث غذای حلال پیشگام است، و ایران نیز در میان ۱۵ کشور اسلامی عضو، از پتانسیل خوبی برای این اقدام برخوردار است. نمایشگاه و همایش‌های بین المللی حلال برای معرفی ظرفیت‌های عظیم تولیدات محصولات حلال و برای آشنایی و تجارت متقابل بنگاه‌های اقتصادی برگزار میشود تا همه کشورهای مسلمان از این بستر استفاده نمایند. بازار جهانی چند میلیارد دلاری محصولات حلال، ابزاری برای ایجاد بازار مشترک اسلامی و همبستگی کشورهای اسلامی و اعضای سازمان کنفرانس اسلامی است.
نهادهای قانونگذار کشورهای اسلامی برای افزایش رقابت محصولات حلال در بازار جهانی، اقدام به تهیه قرارداد تعرفه ترجیحی برای کالاها و خدمات حلال کرده‌اند و پژوهش و تحقیقات علمی حلال ابزار لازم و اصلی برای گسترش تجارت حلال می‌باشند که از سوی نهادهای سازمان همکاری اسلامی از جمله بانک توسعه اسلامیIDB حمایت‌های مالی و فنی در زمینه تحقیقات حلال قرار می‌گیرند. تدوین “استاندارد غذای حلال” توسط کارشناسان استاندارد کشورهای اسلامی از اقدامات مهمی است که راه را برای اجرای استاندارد حلال سازمان کنفرانس اسلامی در کلیه کشورهای اسلامی آماده سازد تا صدور گواهی برند حلال در سراسر جهان توسط سازمان‌های مجاز با هماهنگی موسسه استاندارد و اندازه شناسی کشورهای اسلامی (اسمیک) انجام پذیرد و باعث سهولت در امور واردات و صادرات میشود..
نظارت بر سازمان‌های گواهی حلال در این کشورها، به منظور تشویق و حمایت از پروژه‌های انجام شده از دیگر فعالیت‌هایی این مرکز می‌باشد. کشورهای اسلامی در نظر دارند تا در زمینه خدمات مالی حلال، به تدوین “استاندارد خدمات مالی حلال” توسط بانک‌های مرکزی و مراکز مالی کشورهای اسلامی عضو سازمان کنفرانس اسلامی بپردازند و شرکت‌ها و بازرگانان کشورهای اسلامی را ترغیب به سرمایه گذاری بیشتر در صنایع حلال در جهان نمایند. در این زمینه صنایع کوچک بنگاه‌های اقتصادی فعال در صنعت حلال از طریق یک شبکه در کشورهای اسلامی با همکاری موسسات استاندارد کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی و موسسات علمی و تحقیقاتی مرتبط در کشورهای اسلامی به یکدیگر می‌پیوندند
غذای حلال در متون دینی مسلمانان
در متون دینی مسلمان‌ها و کتاب قرآن اشاره‌هایی و آیاتی مرتبط با غذای حلال، وجود دارد و تاکید دارند که غذای حرام در جسم و روح انسان تاثیر سوء دارد. کشورهای مسلمان اعتقاد دارند چنانچه موضوع کد حلال به‌صورت یک استاندارد درآید می‌تواند برای مسلمین کشورهای اسلامی ایجاد یک هویت مستقل کند. بدست آوردن سود مناسب در بعد جهانی و ایجاد همگرایی بین کشورهای مسلمان از اهداف ایجاد نشان حلال برای مواد غذایی است.
بازار حلال اروپا
بازار محصولات غذایی حلال در اروپا دارای ارزشی معادل با ۱۰۰ میلیارددلارتخمین زده شده است که این میزان شامل گوشت، غذای تازه و غذای بسته‌بندی شده می‌باشد، که این میزان با حجم بازار جهانی با ارزشی نزدیک به ۶۴۰ میلیارد دلار هنوز فاصله دارد. از همین رو منافع مالی و ارزش رو به رشد صنعت غذایی حلال موجب شده تا بسیاری از تولید کنندگانصنایع غذایی اروپا توجه جدی به آن داشنه باشند و بخشی از محصولات خود را به محصولات غذایی حلال اختصاص دهند که این امر می‌تواند پاسخگوی نیاز مسلمانان در غرب و مسافران مسلمان و حتی جمعیت از غیر مسلمانان علاقه مند به این محصولات باشدبدنبال رشد روز افزون تقاضای مسلمین و غیر مسلمین، غذاهای حلال که بر اساس شریعت اسلامی تهیه شده‌اند، به سوی سوپرمارکت‌های اروپایی روانه می‌شوند.
آقای ون یک، نایب رئیس اجرایی شرکت نستله، بزرگترین گروه غذایی، به رویتر گفت: ما مشاهده می‌کنیم که این تولیدات تنها مختص فروشگاه‌های خاص نبوده بلکه در فروشگاه‌های مدرن نیز وجود دارند. وی افزود شرکت نستله اخیراً فروش سلسله غذاهای گوشتی و یخ زدهٔ حلال را در فرانسه شروع کرده است. ون یک اشاره کرد که هم اکنون نیز زنجیره‌های معروف نظیر تسکوی بریتانیا و کارفور فرانسه، تعداد وسیعی از تولیدات حلال را برای بازار فروش خود سفارش می‌دهند. پودر شیر، کمک کننده‌های پخت و پز، ادویه جات و سس در زمرهٔ معروف ترین محصولات حلال هستند که هم اکنون در اروپا یافت می‌شوند. ون یک که در نمایشگاه جهانی تولیدات محصولات حلال در ۱۸ و ۱۷ نوامبر در لاهه شرکت کرده بود، ابراز امیدواری کرد که تجارت غذاهای حلال در اروپا تا ۲۰ الی ۲۵ درصد در دههٔ آینده رشد داشته باشد.
در حالی که نرخ بازار جهانی حدود ۶۳۴ میلیارد دلار است، بهای کل بازار غذاهای حلال در اروپا ۶۶ میلیارد دلار تعیین شده است که شامل گوشت، غذاهای تازه و بسته بندی شده می‌باشد. مفهوم حلال – به معنی ” مجاز ” در لغت عربی – عرفاً برای غذا به کار می‌رود، لذا مسلمین باید تنها از گوشت حیواناتی تغذیه کنند که به طور شرعی با چاقوی تیز سر بریده شده باشند و نام خداوند در هنگام ذبح ذکر گردد. در حال حاضر سایر کالاها و خدمات می‌توانند زیر مفهوم ” حلال ” قرار گیرند، که شامل البسه، لوازم آرایشی، داروها و خدمات مالی هستند.
افزایش تمایل به استفاده از غذای حلال
فیلیپین
در فیلیپین بسیاری از تولیدکنندگان در پی افزایش تقاضای مصرف کنندگان مسلمان و غیرمسلمان فیلیپینی برای استفاده از مواد غذایی حلال، بدنبال تأئیدیه حلال برای محصولات خود هستند. تولید کنندگان فیلیپینی محصولات کنسرو ماهی می‌گویند اغلب مصرف کنندگان فیلیپینی، نسبت به سلامتی خود حساس هستند و به همین علت ترجیح می‌دهند از مواد غذایی و محصولات حلال استفاده کنند. داشتن برچسب حلال، فروش محصولات غذایی را افزایش می‌دهد، خیلی از شرکت‌ها و کارخانه‌هایصنعتی، تأییدیه حلال را از بزرگترین مرکز تأیید حلال بودن محصولات در فیلیپین دریافت کرده‌اند.
ایتالیا
در رم نخستین فروشگاه بزرگ گوشت حلال برای استفاده مسلمانان گشایش یافته تا بتوانند گوشتی را خریداری کند که براساس اصول اسلام و شرع ذبح شده است. مهاجران مسلمان و تازه مسلمانان شدگان ایتالیایی می‌توانند گوشت حلال را از قصابی‌ها تهیه کنند اما اکنون امکان خرید محصولات گوشتی حلال در فروشگاه‌های بزرگ بوجود آمده است. جمعیت مسلمانان ایتالیا حدود ۲/۱ میلیون نفر تخمین زده شده که براساس آمار غیر رسمی ۲۰ هزار نفر از آنها را تازه مسلمانان ایتالیایی تشکیل داده‌اند.
بریتانیا
«مهش جایانارایان» رئیس صنایع غذایی حلال در بریتانیا می‌گوید: “اگر به برخی ارقام توجه کنید مشاهده می‌کنید که بخش حلال در بریتانیا بین ۲ تا ۴ میلیارد پوند ارزش دارد، که بیشتر آن وارداتی است.” وی معتقد است که مرکز صنایع حلال در ولز جنوبی مستقر خواهد شد و انتخاب محل نیز به علت صنایع گوشتی آن منطقه و قیمت‌های مناسب زمین بوده است.
اجرای نخستین پروژه دراین رابطه می‌تواند به راه اندازی سایر مراکز صنایع غذایی حلال در سراسر اروپا شود که این امر در رابطه با کشورهایی چن آلمان و فرانسه که جمعیت مسلمانان آنها قابل توجه است مورد تأکید قرار می‌گیرد. این مرکز در آینده در نظر دارد یک بورس سهام اسلامی در لندن یا لوکزامبورگ راه اندازی کند تا توسعه تشکیلات اقتصادی اسلامی را ترویح کند.
فرانسه
«آنتوآن بنول» مدیر سالن «Halal Expo» با بیان این مطلب گفت: بیش از پنج میلیون مسلمان در فرانسه زندگی میکنند و بازار محصولات حلال این کشور سرمایه‌ای بالغ بر چهار میلیارد دلار را در اختیار دارد، بنابراین برگزاری نمایشگاه محصولات حلال در این کشور از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. وی افزود: با توجه به اینکه تولید محصولات حلال روز به روز در حال افزایش است، سالن نمایشگاهی «Halal Expo» بیش از گذشته پذیرای شرکت‌های غیراروپایی تولیدکننده مواد حلال است و فرصت ارائه محصولات را به این شرکت‌ها می‌دهد. بنابر نتایج یک نظرسنجی که اخیراً در فرانسه منتشر شده است، شرکت‌های تولیدکننده محصولات حلال با مشکل دریافت برچسب استاندارد از فرانسه روبرو هستند، البته یکی از دلایل به وجود آمدن این مشکل، پیچیدگی کار شرکت‌های ارائه‌دهنده استاندارد عنوان شده است.
آلاسکا
نخستین فروشگاه حلال در آلاسکا در شهر آنکوریج که در حدود ۴ هزار مسلمان دارد راه اندازی شده است و محصولات لبنی و گوشتی را که مطابق با شرع اسلام تهیه شده است را در اختیار مسلمانان قرار می‌دهد. مسلمانان این شهر همچنین برای اولین بار محلی را برای برپایی نماز جماعت اجاره کرده‌اند که علاوه بر برپایی نماز جماعت، اقدام به برگزاری کلاس‌های آموزش احکام و قرآن در آن میکنند. قرار است در آینده نزدیک با کمک مردم مسلمان این منطقه مسجدی در این شهر بنا شود. اولین فروشگاه مواد غذایی حلال برای رفع نیازهای مسلمانان آلاسکا افتتاح شد. به گزارش خبرگزاری آسو شیتدپرس، این فروشگاه در شهر آنکوریج که در حدود ۴ هزار مسلمان دارد راه اندازی شده است و محصولات لبنی و گوشتی را که مطابق با شرع اسلام تهیه شده است را در اختیار مسلمانان قرار می‌دهد. مسلمانان این شهر همچنین برای اولین بار محلی را برای برپایی نماز جماعت اجاره کرده‌اند که علاوه بر برپایی نماز جماعت، اقدام به برگزاری کلاس‌های آموزش احکام و قرآن در آن میکنند
استانداردهای حلال
استاندارد ۱۲۰۰۰ در ایران
امروزه محصولات غذایی تولید شده توسط صنایع غذایی بسیار پیچیده اند. در میان این پیچیدگی چیزی که پنهان است اجزاء ترکیبی می باشد، که در لیست عناصر ترکیبی بیان نمی شود. در بعضی از کشورها آیین نامه هایی وجود دارد که به تولیدکننده این اجازه را می دهد که از عناصر ترکیبی اضافه شده به مقدار ناچیز، در محصول نهایی بدون ذکر آنها در لیست عناصر ترکیبی استفاده کنند.
درصورتی که طبق احکام شریعت اسلامی ذره ای از مواد حرام، سبب حرام شدن غذای حلال می شود، پشتیبانیهایی در فرایند تولید وجود دارد که هرگز در برچسب ها بیان نمی شوند.
غذای حلال نه تنها باید عاری از هر گونه عناصر حرام باشد، بلکه باید از هر گونه نجاست، که ممکن است در خط تولید، بسته بندی و انبار کردن پدید آید، پاک باشد.
این استاندارد توسط گروه کارشناس استاندارد سازمان کنفرانس اسلامی ایجاد و توسعه یافته است. در این استاندارد، احکام اسلامی عرفا ً شامل احکام پذیرفته شده و باورهای اسلامی میان کلیه مذاهب بدون در نظر گرفتن تنوع آن در کشورهای مختلف می شود.
با اجرای این استاندارد اهداف زیر بدست خواهد آمد :
۱ – دستیابی به تولید غذای حلال و افزایش اعتماد به نفس مصرف کننده مسلمان با توجه به غذای حلال.
۲ – توسعه الزامات اقتصادی و بازرگانی تحت عنوان ”توسعه بازارهای اسلامی بر پایه غذای حلال“
۳ – برقراری چارچوب اساسی برای قوانین و آئین نامه ها در غذای حلال و گواهی های مرتبط.
۱. محدوده حلال
۲. منابع استنادی
۳. شرایط و تعاریف
۴. گروه های محصولات
۵. مقررات
۶. فرآیند تولید غذا
۷. ماشین آلات، لوازم، مراحل تولید و لوازم پشتیبانی کننده فرآیند تولید
۸. ذخیره سازی، عرضه، خدمات و حمل و نقل
۹. بهداشت و ضدعفونی
۱۰. ایمنی غذا
۱۱. روش های بازرسی
۱۲. شناسایی و قابلیت جستجو
۱۳. عرضه به بازار
۱۴. بسته بندی و برچسب زدن
۱۵. مقررات قانونی
غذاي حرام
خداوند خوردن اجزاي بدن بعضي حيوانات و خوردن برخي گياهان را براي ما حرام کرده است. خوردن حيوانات مرده، ماهي هاي بدون فلس و پرندگاني که چنگال دارند، جايز نيست. همچنين خوردن بخش هايي از بدن حيوانات حلال گوشت، مانند: خون، نخاع، مثانه، طحال و کُره ي چشم حرام است. در بين گياهان نيز تمام ميوه ها، سبزي ها، مغزها و دانه ها و حبوبات حلال هستند، به جز آن هايي که زيان آور و سمي هستند. همچنين خوردن آن چه متعلق به ديگران است، بدون رضايت آن ها، و نيز چيزي که خمس يا زکات آن پرداخت نشده است، و خوردن گوشت خوک و نوشيدن مشروبات الکلي نيز حرام است. در ادامه برخي از آيات قرآن در رابطه با “خوردن گوشت خوک و مشروبات الکلي” و بعضي مضرات مصرف آن ها بيان مي شود:
گوشت خوک:
خداوند در قرآن صريحا به “حرمت خوردن گوشت خوک” اشاره کرده است:
“خوردن گوشت مُردار، خون و گوشت خوک بر شما حرام است.” (سوره مائده آيه 3)
* بيماري هايي که از طريق انگل هايي به نام “بالانتي ديوم” (Balantidium ) که در امعاي خوک موجود است و “کرم کدوي خوک” که در عضلات و مغز خوک وجود دارد و “کرم تري شينوز” (Trichinose ) که در گوشت خوک است، به انسان منتقل مي شود، علي رغم شيوع آن در تمام دنيا، خصوصاً آمريکا و اروپا، در کشورهاي مسلمان به دليل حرام بودن گوشت خوک بسيار نادر است.
* در ضمن به دليل ميزان بالاي چربي و اسيد اوريک موجود در گوشت خوک، ابتلا به بيماري هايي مانند تصلب شرايين، نقرس و مسموميت غذايي در مصرف کنندگان اين گوشت زياد است.
* حتي اگر با اعمال فرآيند حرارتي يا برودتي بتوان ميکروب ها را از بين برد، اثر يا خاصيت طبيعي غذاها که به سردي و گرمي معروف شده است، از بين نمي رود و با مصرف گوشت خوک که حيواني کثيف، شهوت ران و پُرخور است، اين خصوصيات به انسان منتقل شده و سبب زايل شدن مقام انسانيت از جهات مختلف مي شود و يکي از علت هاي حرمت آن، همين موضوع مي باشد.
مشروبات الکلي:
در مورد حرمت نوشيدن مشروبات الکلي نيز آيات 90 و 91 سوره مائده و آيه 219 سوره بقره تصريح دارد.
* خداوند در سوره مائده شراب را پليد و نوشيدن آن را از اعمال شيطان ذکر کرده که نوشيدن آن، موجب ايجاد دشمني و کينه بين افراد، فراموشي ياد خدا و نماز مي شود.
* مصرف مشروبات الکلي عوارض نامطلوب متعددي نيز بر بدن دارد. از جمله سبب آسيب هاي مخاطي مري، کاهش حرکت معده و افزايش ترشح اسيد معده، کاهش جذب آب و ويتامينها و اسيدهاي آمينه، بزرگ شدن کبد و جمع شدن چربي در بافت هاي کبد و در نهايت تخريب کبد مي شود.
* همچنين موجب اختلال شخصيت، فراموشي هاي موقت، هذيان و بدگماني نسبت به اطرافيان، برخي اختلال هاي رواني، ضعف عضلاني و اشکال در عضلات چشمي مي شود.
– مردار
منظور از مردار، مرده‌ی هر حیوانی است که خدا، گوشت آن را حلال نموده است، خواه از چهارپایان باشد یا پرندگان؛ و نیز وحشی یا اهلی بودن تفاوت نمی‌کند. با این بیان، خوردن «مردار» و بهره‌وری‌های دیگر از آن حرام است.
خداوند متعال در اين باره مي‌فرمايد:
«حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ …» «مردار بر شما حرام شده است.»
فلسفه تحريم گوشت مردار
بدون شك خداوند حكيم بدون دليل چيزي را حرام نمي‌كند، از اين رو اگر گوشت مردار را حرام كرده است، به دليل مفاسد و مضراتي است كه در آن وجود دارد.
افزون بر اين كه پيشوايان دين در روايات اسلامى زيان‌هاى مردار را يادآور شده‌اند، پيشرفت‌هاى علمى بشر نيز پرده از روى آن مضرات برداشته است.
در اين باره امام صادق عليه السلام فرمود:
«اما الميتة فانه لم ينل منها احد الا ضعف بدنه، و ذهبت قوته، و انقطع نسله و لا يموت آكل الميتة الا فجاة» «به كسي از گوشت مردار نمي‌رسد، مگر آنكه بدنش ضعيف و نسلش قطع مي‌شود و خورنده گوشت خوك به طور ناگهاني مي‌ميرد.»
اين مفاسد ممكن است به خاطر آن باشد كه دستگاه گوارش نمىتواند از مردار خون سالم و زنده بسازد، افزون بر آن، مردار كانونى است از انواع ميكرب‌ها، اسلام علاوه بر اينكه خوردن گوشت مردار را تحريم كرده، آن را نجس هم دانسته تا مسلمانان كاملا از آن دورى كنند
– خون
خداوند متعال در اين باره مي‌فرمايد:
«حُرِّمَتْ عَلَيْكُم … الدم …» «خون بر شما حرام شده است.»
در جاهلیت، خون حیوان را بر روده‌ی بزرگ آن می‌ریختند و پس از آماده ساختن می‌خوردند. امّا با نزول قرآن شریف، خون ریخته شده تحریم گردید، امّا اندک خونی که به گوشت آلوده میشود و یا خونی که در جگر سیاه به صورت گوشت درآمده، روا شناخته شد.
حکمت تحريم خوردن خون
خون‌خوارى هم زيان جسمى دارد و هم اثر سوء اخلاقى، چرا كه خون از يك سو ماده كاملا آمادهاى است براى پرورش انواع ميكرب‌ها.
تمام ميكرب‌هايى كه وارد بدن انسان مىشوند به خون حمله مىكنند، و آن را مركز فعاليت خويش قرار مىدهند، به همين دليل گلبول‌هاى سفيد كه پاسداران و سربازان كشور تن انسان هستند همواره در منطقه خون پاسدارى مىكنند تا ميكرب‌ها به اين سنگر حساس كه با تمام مناطق بدن ارتباط نزديك دارد راه پيدا نكنند، مخصوصا هنگامى كه خون از جريان مىافتد و به اصطلاح مىميرد، گلبول‌هاى سفيد از بين مىروند و به همين دليل ميكرب‌ها كه ميدان را خالى از حريف مىبينند به سرعت زاد و ولد كرده گسترش مىيابند، بنا بر اين اگر گفته شود خون به هنگامى كه از جريان مىافتد آلودهترين اجزاى بدن انسان و حيوان است، گزاف گفته نشده است.
از سوى ديگر امروز در علم غذاشناسى ثابت شده كه غذاها از طريق تاثير در غدهها و ايجاد هورمون‌ها در روحيات و اخلاق انسان اثر مىگذارند، از قديم نيز تاثير خون‌خوارى در قساوت و سنگدلى به تجربه رسيده، و حتى ضرب المثل شده است.
امام صادق عليه السلام در اين باره فرمود:
«خداوند خون را حرام كرد، زيرا [تغذيه از خون] سبب فساد بدن‌ها و موجب پيدا شدن آب زرد و بوى متعفّن دهان و بد بو شدن شخص و بد خلق شدن وى و سخت دل شدن و كم مهر گرديدن نسبت به ديگران مىگردد حتى كار به جايى مىرسد كه فرزند به واسطه تغذيه از آن پدر و دوست و همسرش را به قتل مىرساند.»
حيوان با ذبح غیر اسلامی
خداوند متعال در اين باره مي‌فرمايد:
«حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ … وَ ما أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِه « مردار و … هر حيوانى كه به هنگام كشتنش نام ديگرى جز اللّه را بر او بگويند، بر شما حرام شد.»
از این آيه دانسته مي‌شود که هر حیوان حلال گوشتی که به نام غیر خدا ذبح شود و یا در کشتار آن، مقررات شرعی رعایت نگردد و یا به دست كافران کشته شود، حرام است و خوردن گوشت آن نارواست.
حکمت تحريم اکل حيوان با ذبح غير اسلامي
آيا بردن نام خدا يا غير خدا، هنگام ذبح، از نظر بهداشتى در گوشت حيوان اثر مىگذارد؟!
در پاسخ بايد گفت نبايد فراموش كرد كه لازم نيست نام خدا و غير خدا در ماهيت گوشت از نظر بهداشتى اثرى بگذارد، زيرا محرمات در اسلام روى جهات مختلفى است، گاهى تحريم چيزى به دليل بهداشت و حفظ جسم است، و گاهى به دليل تهذيب روح و زمانى نيز به دليل حفظ نظام اجتماع، و تحريم گوشت‌هايى كه به نام بت‌ها ذبح مىشود در حقيقت جنبه معنوى و اخلاقى و تربيتى دارد، آنها انسان را از خدا دور مىكند، و اثر روانى و تربيتى نامطلوبى دارد، چرا كه از سنت‌هاى شرك و بت پرستى است و تجديد كننده خاطره آنها مي‌باشدتحريم موضوعات چهارگانه ـ مردار، خون، خوك، حيوان با ذبح غير شرعي ـ در چهار سوره از قرآن ذكر شده است كه دو مورد از آن در مكه (انعام- 145 و نحل 115) و دو مورد آن در مدينه نازل شده است (بقره- 173 و مائده- 3).
چنين به نظر مىرسد كه نخستين بار اوائل بعثت بود كه تحريم اين گوشت‌هاى حرام اعلام شد، و دومين بار اواخر اقامت پيامبر (ص) در مكه، و سومين بار در اوائل هجرت در مدينه و بالاخره چهارمين بار در اواخر عمر پيامبر در سوره مائده كه از آخرين سوره قرآن است بيان شده است اين طرز نزول آيات كه بىسابقه يا كم سابقه است، به خاطر اهميت اين موضوع و خطرات جسمى و روحى فراوان آن است و نيز به خاطر آلودگى زياد مردم آن روز به آن بوده است
چهارپایان
در میان چهارپایان اهلی خوردنگوشت انواع گوسفند، گاو و شتر، حلال و اسب، قاطر و الاغ، مکروه و سگ، گربه وسایر حیوانات، حرام است و در میان چهارپایان وحشی، انواع آهو، گاو، قوچ و بز کوهی و گورخرحلال گوشت و انواع حیوانات درنّده مانند ببر، گرگ و پلنگ، روباه و مانند آن حرام گوشت هستند. [۱]
خوردن گوشت خرگوش نیز حرام است.
پرندگان
در میان پرندگان تمام اقسام کبوتر ها، تمام اقسام گنجشک ها و مرغ و خروس حلال گوشت و خفاش، طاووسی، کلاغ و زاغ و تمام پرندگانی که همچون عقاب چنگال دارند، حرام گوشت هستند. خوردن گوشت هدهدمکروه و پرستو حلال است. تخم مرغ و (تخم) سایر پرندگان حلال گوشت، حلال و تخم پرندگان حرام گوشت، حرام است
آبزیان
از حیوانات دریایی، تنها ماهیپولکدار و برخی از پرندگان دریایی حلال گوشت هستند
اثر غذای حلال یا حرام
آنچه مسلم است غذای پاک و حلال در روح و قلب انسان اثر نیکو و غذای حرام، اثر بدی میگذارد و مخصوصاً روح های لطیف و سبک با خوردن حتی یک لقمه غذای حلال یا حرام این اثر را به خوبی حس میکنند.
از مرحوم« کربلایی کاظم فراهانی» که خداوند به او عنایت فرموده بود و بدون اینکه سواد داشته باشد، تمام سی جزء قرآن را یکباره حفظ شده بود، نقل میکنند که: طلاب مدرسه فیضیه قم او را دعوت میکردند و از او سوالاتی در مورد قرآن میکردند و او همه سؤالات را جواب میداد. گاهی هم بعضی او را به صرف ناهار دعوت میکردند و او می پذیرفت ولی می دیدند گاهی بعد از خوردن غذا از آن محل خارج میشود و با داخل کردن انگشت در حلق خود سعی میکند غذاها را از شکم خود خارج کند. از او میپرسیدند چرا این کار را میکنی؟! می گفت: «غذایی که خوردم حلال نبوده نور قلبم کم شده، دیگر نمیبینم.
اثر غذاهای حلال در سبکی و نور باطن و توجه به عبادات و نیز اثر غذاهای حرام در سنگینی و کدورت و کسالت در عبادات به خوبی مشهود است و لذا در روایات بسیاری بر کسب حلال و اجتناب از حرام تأکید و تحریص شده است که به گوشه ای از آن اشاره می‌کنیم.
رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم در سه روایت چنین فرمودهاند:
1-عبادت هفتاد جزء است که بهترین جزء آن طلب روزی حلال است.
2- هر کس لقمه حلال بخورد، فرشتهای بالای سر او میایستد و برای او طلب مغفرت مینماید تا از خوردن دست بکشد.
3- هر کس غذای حلال بخورد خداوند قلب او را تا چهل روز نورانی میگرداند. و امام صادق علیه السلام فرمودند: « طلب رزق حلال را رها نکن زیرا روزی حلال انسان را در دینش کمک مینماید؛ و در مورد اجتناب از غذای حرام و کسب حرام هم روایات زیادی از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم وارد شده از آن جمله:
1-هر کس از راه غیر حلال مالی بدست آورد، توشهاش به سوی آتش است.
2- خدای تعالی میفرماید: « هر کس توجهی نکند که از چه راهی درهم و دینار به دست میآورد من هم توجهی نمیکنم که از چه دری او را داخل آتش کنم».
3- وقتی لقمه حرام در شکم کسی واقع شد، هر فرشتهای در آسمانها و زمین او را لعنت میکنند.
4- عبادت همراه با حرامخوری مانند ساختمان بر روی شن یا بر روی آب است. از مجموعه این احادیث روشن میشود که انسان باید در کسب خود دقت کند تا حلال باشد و در نتیجه غذایی که میخورد حلال باشد تا اثرات آن در قلب و روح او، نورانیت و لطافت باشد و عباداتش مقبول درگاه حضرت حق واقع گردد.